Samo pojęcie własności określa prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób. Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do posiadania, używania, pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy oraz dysponowania faktycznego rzeczą. Co do zasady własność jest prawem niegasnącym wraz z upływem czasu.
Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy, ani też nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw, zasadami współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa. Właścicielem może być każdy podmiot prawa cywilnego z pewnymi wyjątkami. Wskazywała, że właściciel mógł czynić ze swoją własnością wszystko, co nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa1.
Według definicji, własność intelektualna to zbiorcze określenie grupy monopoli prawnych, obejmujące niektóre dobra niematerialne oraz niektóre własności przemysłowe. W obecnym znaczeniu termin własności intelektualnej użyty został po raz pierwszy w 1888 roku wraz z założeniem szwajcarskiego „Bureau fédéral de la propriété intellectuelle”. Do szerszego użycia wprowadzony został dopiero po utworzeniu w 1967 r. agendy ONZ pod nazwą „Światowa Organizacja Własności Intelektualnej”(WIPO)2.
Podstawowymi przepisami regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są: ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. dotycząca prawa własności przemysłowej3 oraz ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych4. Ustawy te obejmują wszystkie najważniejsze kwestie związane z prawem własności intelektualnej. Poza wskazanymi przepisami krajowymi coraz istotniejszą rolę odgrywają źródła prawa międzynarodowego i prawo wspólnotowe. Prostą konsekwencją zasady terytorialności oraz coraz bardziej globalnego charakteru gospodarki jest to, że przedsiębiorcy będą zazwyczaj ubiegać się o ochronę praw własności intelektualnej w wielu krajach. W zakresie praw własności intelektualnej funkcjonuje zatem dosyć dużo przepisów o charakterze międzynarodowym, w szczególności w formie umów międzynarodowych. W ramach Unii Europejskiej bardzo istotnym źródłem prawa są rozporządzenia i dyrektywy wydawane w ramach prawa wspólnotowego. Wszystkie źródła prawa podzielić można na dwie grupy. Pierwszą z nich są przepisy ustanawiające minimalny poziom ochrony pomiędzy poszczególnymi krajami. Do powyższej grupy należy: konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej5, porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), załącznik do umowy ustanawiającej światową organizację handlu6, dyrektywy WE dotyczące harmonizacji przepisów na przykład w zakresie znaków towarowych, pewnych aspektów prawa patentowego lub praw autorskich. Drugą grupą owych źródeł prawa są przepisy zmierzające do stworzenia ponadnarodowych instytucji umożliwiających uzyskanie w jednym postępowaniu prawa wyłącznego w kilku krajach: porozumienie Madryckie o międzynarodowej rejestracji znaków5 i protokół do tego porozumienia6, układ o współpracy patentowej (Układ PCT)7, konwencja o udzielaniu patentów europejskich (Konwencja o patencie europejskim)8, oraz rozporządzenie o wspólnotowym znaku towarowym. Wśród praw własności intelektualnej wyróżnia się prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskie i prawa pokrewne. Podstawowym praktycznym wyróżnikiem jest sposób powstania prawa wyłącznego. Prawa własności przemysłowej udzielane są przez uprawniony do tego organ (w Polsce jest to Urząd Patentowy RP a także kilka równolegle działających organów o zasięgu ponadkrajowym). Prawa te podlegają wpisowi do odpowiedniego rejestru, a zakres ich zdefiniowany jest na podstawie dokumentacji przedłożonej urzędowi. Ma to istotne konsekwencje praktyczne. Bez aktywności ze strony uprawnionego koniecznej często już w bardzo wczesnej fazie – nie ma możliwości uzyskania prawa. Ponadto, jak wynika z zasady terytorialności, aby uzyskać ochronę w wielu państwach, konieczne jest prowadzenie równoległych postępowań zgłoszeniowych w każdym kraju potencjalnie dla nas interesującym. Odmiennie funkcjonują prawa autorskie. Do powstania prawa wyłącznego nie są wymagane żadne formalności, a prawo powstaje w zasadzie we wszystkich krajach na świecie równolegle5.
Rozstrzyganie sporów dotyczących prawa własności intelektualnej jest istotnym elementem funkcjonowania systemu ochrony prawa własności intelektualnej. Egzekucja praw wyłącznych jest niestety przedsięwzięciem dosyć drogim. W szczególności w ramach Unii Europejskiej istnieje dosyć skomplikowany system związany z terytorialnym charakterem tych praw. Oznacza to, że procesy sądowe prowadzone muszą być niezależne w każdym kraju. Są pewne próby zmierzające do uproszczenia tego systemu, lecz na razie nie zakończyły się one sukcesem. Istotnym narzędziem w zakresie egzekwowania praw wyłącznych są różnego rodzaju orzeczenia i postanowienia o charakterze wstępnym. W wielu krajach (także w Polsce) istnieją narzędzia pozwalające uzyskać zakaz naruszania praw wyłącznych w terminie znacznie krótszym niż potrzebny do zakończenia pełnego postępowania. Z uwagi na koszty i ryzyko bardzo często dochodzi do ugodowego zakończenia sporu. Ugoda taka często będzie miała formę licencji, wykorzystując narzędzia wymienione w poprzednim rozdziale. Akcesja Polski do Unii Europejskiej spowodowała szereg istotnych zmian i powstanie nowych wytycznych związanych z własnością intelektualną. Polska stała się wschodnią granicą Unii Europejskiej, zaś polskie urzędy zaczęły odgrywać zasadniczą rolę w systemie ochrony. Działania te mają uniemożliwić import podrobionych towarów na obszar Unii Europejskiej. Zachodzi konieczność podjęcia działań przez właścicieli praw własności intelektualnej wraz z polskimi urzędami celnymi w celu ochrony własnych interesów. Wprowadzenie nowych uregulowań miało na celu dostosowanie polskich przepisów do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej. Polskie prawo własności przemysłowej przewiduje skuteczną procedurę umożliwiającą zatrzymanie pirackich lub podrobionych towarów na granicy RP. Podstawę prawną zatrzymania stanowi art. 57 ust. 2a Kodeksu celnego6. Strategicznym celem Programów Ramowych Unii Europejskiej jest dążenie do utrzymania możliwie wysokiego poziomu rozwoju we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Kraje członkowskie kładą ogromny nacisk na intensywne wpieranie wymiany naukowej, współpracy badawczej oraz rozmaitych sieci naukowych. Całości postępowania przyświeca aktualna od lat zasada, że wiedza będąca wynikiem wysiłku intelektu ludzkiego stanowi klucz do rozwoju gospodarki. Od dawna obserwujemy zjawisko przemieszczania się naukowców po świecie w poszukiwaniu wiedzy, kontaktów z innymi naukowcami i materiałów do badań. Wszystko to wymaga wymiany szeroko rozumianej wiedzy, a zatem tego, co jest wytworem intelektu ludzkiego, korzystającego z ochrony w ramach tzw. własności intelektualnej. Komisja Europejska prowadzi konsultacje społeczne dotyczące przyszłego kształtu ochrony własności intelektualnej. Wskazuje przy tym na kwestie własności intelektualnej jako na jedną z siedmiu międzysektorowych inicjatyw w zaprezentowanej w październiku ubiegłego roku nowej strategii działań dla przemysłu. Zgodnie ze swoimi zobowiązaniami, Komisja rozpoczęła konsultacje mające pomóc w ukształtowaniu systemu ochrony własności intelektualnej (IPR – Intellectual Property Rights), tak aby przynosił on korzyści dla przemysłu. Konsultacje obejmują swoim zakresem podstawowe wymagane cechy systemu patentowego: patent Wspólnotowy jako priorytet w unijnej polityce IP, system patentu europejskiego ze szczególnym uwzględnieniem Europejskiej Umowy o Procedurze Spornej (EPLA) ukierunkowanej na ustanowienie Europejskiego Sądu Patentowego oraz kwestie związane z harmonizacją prawa patentowego w Europie. Regulacje dotyczące poszczególnych praw własności intelektualnej określane są w odrębnych gałęziach prawa, z wykorzystaniem konstrukcji typowych zarówno dla regulacji prawa rzeczowego7, jak i prawa zobowiązań8. Do własności intelektualnej stosuje się także wprost uregulowania prawa spadkowego9. Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi prawo własności intelektualnej w Polsce są: ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych10, ustawa o prawie własności przemysłowej11, ustawa o ochronie baz danych, ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zakres ochrony poszczególnych praw własności intelektualnej w Polsce jest różny w zależności od charakteru tych praw. Dobra objęte prawem autorskim są chronione począwszy od momentu ich powstania, bez konieczności dokonywania ich rejestracji. Na podstawie umów międzynarodowych ochrona ta obowiązuje w prawie wszystkich krajach świata. W przypadku większości przedmiotów własności przemysłowej dla uzyskania pełnej ochrony prawnej wymagane jest zgłoszenie do Urzędu Patentowego RP oraz wydanie przez ten organ decyzji w sprawie udzielenia patentu, praw ochronnych lub praw z rejestracji. Zakres tej ochrony jest ograniczony do terytorium RP, a ewentualne jej rozszerzenie wymaga zgłoszeń w urzędach patentowych krajów, w których prawa mają być objęte taką ochroną12.
Prawo autorskie jest ogółem praw, które przysługują autorowi utworu. Dzięki nim może decydować o użytkowaniu dzieła i czerpaniu z niego korzyści materialnych. Każdy utwór jest przedmiotem prawa autorskiego. Jest to działalność twórcza o indywidualnym charakterze, w jakiejkolwiek postaci, niezależna od wartości, sposobu wyrażenia i przeznaczenia. Utwory mogą być: wyrażone słowem, znakami, symbolami, fotograficzne, plastyczne, muzyczne, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne. Utwór jest objęty ochroną od momentu ustalenia bez konieczności jakiejkolwiek rejestracji. Ochroną nie są objęte: idee, pomysły (pomysł jako rozwiązanie może być chroniony prawami autorskimi), metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Własność przemysł owa jest to rodzaj praw wyłącznych wynikających z regionalnego, narodowego lub międzynarodowego ustawodawstwa. Prawa te znajdują również zastosowanie w handlu i rolnictwie. Do zakresu przedmiotowego prawa własności przemysłowej zaliczamy a przykład wynalazki- są to nowe rozwiązania techniczne. Prawo patentowe mówi, że wynalazek to poddające się ścisłej definicji prawno-technicznej, unikatowe rozwiązanie techniczne, które do danej chwili nie zostało opatentowane. Aby wynalazek mógł uzyskać status patentu musi spełniać wymienione kryteria: nowy (nie należy do dotychczasowego stanu techniki); posiadać poziom wylanazczy (jest nieoczywisty dla specjalistów z danej dziedziny techniki); musi nadawać się do przemysłowego stosowania. Status patentu obowiązuje 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym. Wzory użytkowe- jest to również nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym. Dotyczy ono kształtu, budowy i zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Wynika z tego, że prawo wyłącznego korzystania z wzoru użytkowego w sposób zawodowy lub zarobkowy na całej Rzeczypospolitej Polskiej, można uzyskać jedynie na wzory użytkowe, które spełniają następujące kryteria: rozwiązanie o charakterze technicznym; nowy; dotyczą przedmiotu o trwałej postaci (wyklucza się substancje i sposoby działania); użyteczny. Wzory przemysłowe- jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części. Nowa postać nadana jest w szczególności poprzez cechy kształtów, linii, konturów, kolor, strukturę, materiał wykonania oraz przez jego ornamentację. Prawo wyłącznego korzystania z wzoru przemysłowego można uzyskać jeżeli spełnia się następujące warunki: nowy; odznaczają się indywidualnym charakterem; nadają się do odtworzenia w skali przemysłowej. Topografia układu scalonego – jest to rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w sposób dowolny, rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Prawa na topografię układu scalonego udziela się z rejestracji. Ochrona ustaje po dziesięciu latach. Znaki towarowe to wszystkie oznaczenia, które są przedstawione w postaci graficznej, nadające się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od drugiego; w szczególności rysunek, wyraz, kompozycja kolorów, ornament, forma przestrzenna, a także sygnał dźwiękowy lub melodia.
Prawo ochronne na znak towarowy udzielane jest na 10 lat od momentu zgłoszenia znaku w Urzędzie Patentowym. Oznaczenia geograficzne to oznaczenie słowne odnoszące się pośrednio lub bezpośrednio do nazwy kraju, regionu, miejscowości lub miejsca, które identyfikuje towar jako pochodzący z danego terenu. Dobra opinia, jakość lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru. Bazy danych są zbiorami danych lub innych materiałów oraz elementów zgromadzonych według określonej metody. Gromadzenie danych wiąże się z nakładem inwestycyjnym w celu sporządzenia, weryfikacji oraz prezentacji zawartości bazy. Projektem racjonalizatorskim może być każde rozwiązanie nadające się do wykorzystania, nie będące wynalazkiem, wzorem użytkowania, wzorem przemysłowym lub topografią układu scalonego. Przedsiębiorcy mogą przewidzieć przyjmowanie projektów racjonalizatorskich na warunkach określonych w ustalonym przez siebie regulaminie. Projekty nie są chronione prawem wyłącznym, ale mogą stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa (know-how) i dopóki się jej dochowa, dopóty projekt ma wartość handlową. Know-how są to praktyczne informacje technologiczne, techniczne, organizacyjne instytucji lub przedsiębiorstwa, które posiadają wartość gospodarczą i nie są ujawnione do wiadomości publicznej. Zazwyczaj są one wynikiem badań i nabytego doświadczenia (np. sposoby wytwarzania, receptury). Stan poufności jest najprostszym sposobem na ochronę nowych wytworów ludzkiego intelektu. Polega na tym, że opracowane rozwiązanie należy utrzymywać w tajemnicy. Z uwagi na ten stan faktyczny, nikt nie będzie władny wkroczyć w zakres naszej wyłączności, gdyż po prostu nie będzie wiedział jak to zrobić. Ochrona w tym przypadku nie opiera się co do zasady na przepisie prawa, ale wynika ze stanu faktycznego. Nikt nie będzie mógł zastosować danej metody, ponieważ po prostu nie będzie jej znał.
Własność intelektualna jest wynikiem ludzkiej kreatywności i inwencji. Zgodnie z krajowym prawodawstwem, przez własność intelektualną rozumie się wszystko to, co powstało w drodze intelektualnego procesu i zostało ujęte w postaci materialnej. Warto także pamiętać, że naruszenie praw własności intelektualnej może być jednocześnie zakwalifikowane jako czyn nieuczciwej konkurencji bądź naruszenie uczciwych praktyk rynkowych. Istnieje wtedy możliwość dochodzenia kumulatywnej ochrony, np. z tytułu naruszenia praw do znaku towarowego i popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji.
Najnowsze komentarze